YALIN AKÇEVİN

AUSTIN TEKSAS ÜNİVERSİTESİ’NDE DOKTORA ÖĞRENCİSİDİR.

Günümüzde elektrikli araçların sahip olduğu pazar payında baş döndürücü hızda bir artış görülmektedir. Bu artışın arkasındaki talebin başat kaynaklarını sıraladığımızda artış hızının aslında pek de şaşırtıcı olmadığını görmek mümkündür. Elektrikli araçlara yönelik talebin arkasında, elektrikli araçların teknolojik olarak gelişmesi ve nesilden nesile kalite ve kullanışlılığının artması, pazardaki üretici çeşitliliğinin artmasıyla her bütçeye uygun elektrikli aracın piyasaya sürülmesi, küresel boyuttaki yaşam pahalılığı ve enflasyon krizinin elektrikli araçların gerektirdiği yatırımı normalleştirmesi, sürekli artan petrol ve benzin fiyatlarının benzinli motorları para yakar hale getirmesi gibi etmenleri bulabiliriz. Kaynağı itibariyle çok yönlü bir olgu olan elektrikli araçlara geçiş furyası kendi kulvarında kalmayan çok yönlü bir değişime önayak olduğu gibi, Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Çin menşeli elektrikli araç devi BYD arasında yapılan yatırım anlaşmasına benzer çok çeşitli yeni ortaklıklar ve yatırımların da önünü açmaktadır.

Elektrikli araçların yaygınlaşmasının genel etkilerini ele aldığımızda, elektrik motorunun selefi olarak tabir edebileceğimiz içten yanmalı motordan aşağı kalmayan dönüştürücü bir etkisinin olduğunu söyleyebiliriz. Tüketicilerin hem karar alırken kullandıkları kriterler hem de nihai tercihleri değişmekte, araçların genişleyen kullanım alanları ve çeşitliliği elektrik altyapıları üzerinde ortaya çıkan bu yeni talebi karşılama konusunda baskı yaratmaktadır. Ayrıca insanların hayat kaliteleri artmakta, yeşil enerji kaynakları gelişmektedir. Kısacası, çeşitli pazarlarda da görebildiğimiz şekilde, elektrikli araçların yaygınlaşması ekonomik ve altyapısal olarak geniş çaplı bir “elektriklenme ve yeşillenme” etkisi yaratmaktadır.

Elektrikli Araçların Getirdikleri

Geleceğin ulaşım aracı olarak çıkış yapan elektrikli araçların popülerleşmesinin getirdiği değişikliklerden biri, gerek kamuoyunun gerek ekonomik hesapların değişmesi sayesinde fosil yakıtların önemini kaybetmesidir. Bu değişimin bir sebebi, elektrikli araçların ve ilgili teknolojilerin genel olarak yenilenebilir enerjiyle bir arada düşünülmesi ve düşünülmekten öte araçların ve alakalı sistemlerin yenilenebilir enerji sistemleriyle entegre şekilde geliştirilmesidir. Bunun içinde elektrikli araçların kullanımından fazlası vardır. Bütüncül bir yaklaşımla elektrikli araçların üretimleri esnasında yenilenebilir enerji kaynaklarının olabildiğince kullanılması gerektiğini  göz önünde bulundurmak doğru olur. Yakından bakıldığında – ölçekler değişmekle beraber – hem araçlarda hem de enerji üretim, dağıtım ve depolanmasında kullanılan çeşitli teknolojilerin aslında birbirlerini etkilediği ve birbirleri yerine kullanılabildiği görülür. Bir örnek verecek olursak, elektrikli araçlar için önemli olan pil ve şarj sistemleri, yukarı doğru ölçek büyüttüğümüzde güneş panellerinden elde edilen enerjiyi depolayacak olan pil ve şarj sistemlerine benzer prensiplerle çalışır ve bunlar teknolojik bir bütünün parçalarıdır. Böylece, bu iki alandan birinin gelişmesi, diğerinin de gelişmesini sağlamaktadır. Fosil yakıtlar henüz tahtlarından edilmemiş olsalar da elektrikli araçlar popülerleştikçe yenilenebilir yeşil enerji kaynakları yükselmekte ve bu alandaki yatırımlar artmaktadır.

Elektrikli araçlar yenilenebilir yeşil enerji kaynaklarıyla bir arada düşünüldüğü gibi çevrecilik konusunda da düşünsel bir etkiye sahiptir. Bu durum elektrikli araçların gelecek nesillere daha iyi ve yaşanabilir bir dünya bırakabilmeyi amaçlamalarından değil, aynı zamanda kullanıcıların geçirdikleri düşünsel değişimden kaynaklanmaktadır. Elektrikli araç kullanımının benzin kullanımını direkt olarak azaltması ve bütüncül bir şekilde yenilenebilir enerjiyle birleştirmesi fosil yakıt tüketimini azaltmaktadır. Bu şekilde fosil yakıtlar günlük hayatın bir parçası olmaktan çıkmaya başladığı gibi alternatiflerinin kullanışlılığı ve sürdürülebilirliği de kanıtlanmaktadır. Elektrikli araçların kullanımları boyunca yarattıkları karbon emisyonları da düşük olduğu için daha temiz havaya ve insan sağlığına katkı sağlarlar. Ayrıca, yukarıda bahsetmiş olduğumuz elektrikli araçlarla yenilenebilir enerji kaynakları arasındaki organik bağ, elektrikli araç kullanımının daha çevreci olduğu hissini de pekiştirmektedir. Böylece olumlu bir geri besleme döngüsü de oluşmaktadır.

Elektrikli araçların hayatımızda daha çok yer etmesinin getirdiği bir başka değişim, elektrik altyapılarının eşzamanlı olarak geçirdiği gelişimdir. Elektrikli araçların kullanımının ve kullanım alanlarının genişlemesi hem elektriklendirme konusunda farklılıklar yaratmış hem de yenilenebilir enerji kaynaklarının ulusal boyutta enerji üretim ve tüketimi içindeki payının artmasını sağlamıştır. Bu sürecin işleyişinde basit bir mantık serisini takip etmek mümkündür. İlk olarak elektrikli araçların yerel pazarda belirmesi altyapı inşası için talep oluşturmakta ve bu talebe cevaben – öncelikle şehirlere – uygun kuvvette elektrik sistemleri ve şarj istasyonları yerleştirilmektedir. Ancak elektrikli araç pazarının ve kullanımının şehirlerle kısıtlı kalmaması sebebiyle buralarda yapılan yatırımlar yetersiz kalmaktadır. Bu durumda banliyölerden başlayarak şehrin hinterlandına yayılan ve sonunda otoyolları takip ederek tüm ülkeye yayılan elektrikli araç altyapısında genişleme kaçınılmaz olmaktadır. Bu süreçte kamu ve özel kaynaklardan gelen yatırımlarla elektrikli araç altyapısı genişletilmekte ve yan etki olarak elektriklendirme gerçekleştirilmektedir. Bu sadece ulusal elektrik ağlarının geliştirilmesiyle değil, gerektiğinde otonom ve yerel enerji ağlarının kurulmasıyla da sağlanabilmektedir. Bu tür otonom ağlar günümüzde yenilenebilir enerji sistemleriyle kurulabilmekte ve bu kaynakların uzun vadede kullanım oranlarının artışını da sağlayabilmektedir.

Elektrikli Araçlar Türkiye ve Avrupa Pazarında

Elektrikli araçların popülerleşmesinin getirdiklerine ve getirebileceklerine ek olarak elektrikli araçların Türkiye’de ve Çin’den gelen araçların Avrupa’da nasıl etkileri olduğuna göz atmak yakın zamanda çeşitli pazarlarda yaşananları anlamak adına güzel bir çift örnek olur. Türkiye’de 2023 yazından itibaren yollarda elektrikli ve özellikle Tesla marka araçlar o kadar arttı ki sokakta Tesla’ya rastlamak son derece  doğal bir olay oldu. Bunun yanı sıra her türlü otoparkta elektrikli araç şarj istasyonları ve bu tür araçlara ayrılmış park alanları ortaya çıkmaya, yani talebin gerektirdiği yatırım da yapılmaya başlandı.

Yaşanan bu elektrikli araç patlamasının ve Türk tüketicilerin hibrit araçları es geçip elektrikli araçları tercih etmesinin en önemli (ve en basit) nedeni tek kelimeyle ekonomidir. Alım gücünün düşmesi ve  artan benzin fiyatları geleneksel arabaların alımını, kullanımını ve bakımını finansal olarak zorlayıcı bir duruma getirdiği için elektrikli araçlar daha cazip olmaya başladı. Elektrikli araçlar da normal araçlar gibi büyük bir yatırım gerektirmektedir. Özellikle Tesla marka araçlarda vergiler yüksek fakat bir pilin dolumu bir depo benzinden daha ucuzdur.Bu durum, birçok tüketici için uzun vadede kâr elde edileceği düşüncesini pekiştirmektedir. Şu anda alıcılar genellikle daha yüksek gelir grupları içinden olmakla beraber, pazardaki çeşitliliğin artması ve ekonomik krizin çözümlenmesiyle elektrikli araçlarda yaşanacak bir ucuzlama araç sahiplerinin sayısının artmasını ve demografik olarak alıcıların daha dağınık bir gruba dönüşmesini sağlayacaktır. Özel sektörden gelen yatırım da tüketicilere elektrikli araçların kullanılabilirlikleri konusunda güven vermekte ve gerekli altyapının inşasını ilerletmektedir. Bu sayede elektrik altyapısında da gelişmeler olmakta ve elektriklendirme konusunda ilerleme kaydedilebilmektedir. Ancak ülkenin içinde bulunduğu ekonomik durum ve elektrikli araç pazarının daha yeni olması sebebiyle uzun vadeli bir analizde bulunmak şimdilik imkân dışı kalmaktadır.

Türkiye’deki elektrikli araç pazarına kıyasla, Çin’in hem iç pazarı hem de küresel pazardaki gücü kendini hissettirmektedir. Hatta günümüzde Çinli üreticilerin elinden çıkan elektrikli araçlar ucuzlukları ve kabul edilebilir bir fiyat-performans noktasında olmaları sayesinde dünya üzerinde girebildikleri her pazarda alıcı bulabilmektedir. Öyle ki, Çinli üreticiler, Avrupa pazarındaki güçleri sebebiyle Avrupa Birliği seviyesinden en alt yerel seviyeye kadar hem üreticilerden hem de siyasetçilerden ortaklaşa bir tepki çekmektedir. Bu noktada Avrupalı araç üreticilerinin önünde yeni bir pazar dengesi ve bu yeni düzene alışmak için çabalayacakları bir süreç oluşmaktadır. Çinli elektrikli araç üreticilerinin Avrupa pazarlarında bu derece büyük bir etki yaratmış olmalarının arkasında birkaç sebep bulunmaktadır. İlk olarak, Avrupalı üreticiler çok çeşitli elektrikli araçlar üretmekle beraber, Çinli üreticilere kıyasla kendi pazarlarında üstünlük kuramamıştır ve rekabetle karşılaşmaya hazır değillerdir. Bunun yanı sıra, ABD ve Çin arasında artan gerilimde Avrupa’nın ABD ile olan yakınlaşması güncel ticaret dengelerinin ve tedarik zincirlerinin yeniden gözden geçirilmesini zorunlu hale getirmiştir. Çin’e olan bağımlılığı zaten yüksek olan Avrupa pazarlarının, elektrikli araçların üretimi konusunda birçok kaynağı elinde tutan Çin’e gelecek için çok önemli olacağı anlaşılan elektrikli araç alanında da bağımlı olmasına sıcak bakılmamaktadır. Bu sebeple de AB, kendi pazarını ve üyelerinin iç pazarlarını garantiye alabilmek amacıyla Çin’den gelen elektrikli araçlara karşı adil olmayan ticari bir durum olduğu gerekçesiyle işlem başlatmıştır. Bu noktada asıl hareket etmesi gerekenler AB siyasetçileri değil, üretimlerini sağlama alıp pazar paylarını geliştirmesi gereken Avrupalı araç üreticileridir. Eğer üreticiler kendilerine siyaset tarafından verilmiş olan bu vakti iyi kullanabilirlerse Çin’le olan yarışta da kendilerini daha kuvvetli bulacaklardır.

Kısaca Son Söz

Toparlayacak olursak, elektrikli araçların geleceğimizi şekillendireceği artık kaçınılmaz bir gerçeklik halini aldı. Elektrikli araçlar hayatımıza girerken fosil yakıtların kaybolduğu, yenilenebilir ve yeşil enerji kaynaklarının öne çıktığı ve tüketimdeki birincil enerji türünün elektrik olarak değiştiği bir geleceği de beraberinde getiriyor. Kimi pazarlarda, ki Türkiye çok güzel bir örnek, koşulların da elverişliliği sebebiyle hem elektrikli araçlara hem de onlarla birlikte paketlenmiş olan çeşitli teknolojilere büyük bir hevesle yatırım yapıldığı görülebilir. Öte yandan, bu araç ve teknoloji tedariği tüketim kadar üretimle de alakalı olduğu için kimi pazarların durulacağını, üreticiler kendi paylarını sağlama alana kadar çalkantılı ve çatışmalı bir dönem yaşanacağını öngörmek de mümkün.

Kaynaklar

Akçevin, Yalın. A Look at China’s Total Energy Supply (2020-2022 Data). 2023. Google Scholar, https://hcommons.org/deposits/item/hc:63549/.

—. “Electric Cars on the Silk Road: Chinese EVs in Europe.” Opinionated Asia, 23 May 2024, https://opinionatedasia.wordpress.com/2024/05/23/electric-cars-on-the-silk-road-chinese-evs-in-europe/.

—. “Electric Vehicles on Country Roads, or; Why the Future Will Come Driving.” Opinionated Asia, 9 May 2024, https://opinionatedasia.wordpress.com/2024/05/09/electric-vehicles-on-country-roads-or-why-the-future-will-come-driving/.

—. “Electrifying Anatolia: A Look at the Turkish EV Market.” Opinionated Asia, 16 May 2024, https://opinionatedasia.wordpress.com/2024/05/16/electrifying-anatolia-a-look-at-the-turkish-ev-market/.

“BYD Auto: Türkiye’ye yaklaşık 1 milyar dolar yatırım yapacak olan Çinli otomotiv devi hakkında neler biliniyor?” BBC News Türkçe, 8 July 2024, https://www.bbc.com/turkce/articles/cglkg5pev4ko.

“Commission Begins Investigation on Electric Cars from China.” European Commission – European Commission, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_4752. Accessed 15 July 2024.

Mai, H. J. “Chinese Electric Carmakers Are Taking on Europeans on Their Own Turf — and Succeeding.” NPR, 18 Feb. 2024. NPR, https://www.npr.org/2024/02/18/1225653773/china-electric-vehicles-byd-nio-geely-vw-europe.

ALBÜM FOTOĞRAFLARI