ZEYNEP EZGİ KAYA

ANKARA YILDIRIM BEYAZIT ÜNİVERSİTESİ CUMHURİYET TARİHİ
ANA BİLİM DALINDA YÜKSEK LİSANS ÖĞRENCİSİDİR.

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde siyasi arenada çıkan muhalif seslerin keskin olmaya başladığı 1945 yılı her açıdan dönüm noktası sayılabilir. Nitekim ülkenin tek parti iktidarı ile yönetildiği 1923-1946 yıllarının artık sonuna gelinmiştir. Demokrat Parti’nin 1950 seçimleriyle birlikte iktidara gelmesinin sonucunda Türkiye çok partili hayata geçer. Bu geçişle birlikte Demokrat Parti (DP) on yıllık iktidarı boyunca birçok alanda yeniliklere imza atar. İç ve dış politikada değişiklikler gözlenirken ekonomik anlamda da iyileşmelerin olduğu görülür. Bu dönem içerisinde kadınların çalışma hayatlarında yaşanan değişimler mecliste de kendini gösterir. Kadınların siyasi arenadaki görünürlüğü 5 Aralık 1934 tarihinde kadınlara verilen milletvekili seçme ve seçilme hakkı ile gerçekleşir. Bu kanun daha sonra 11 Aralık 1934’te Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer.[1] Elde edilen bu hakla birlikte kadınlar 8 Şubat 1935 tarihinde milletvekilliği seçimlerine katılır. Yapılan bu seçimler sonucunda toplam on sekiz kadın seçilerek V. Dönem TBMM’de milletvekili olarak yer almışlardır.[2]

Çok partili hayata DP ile geçen Türkiye’de bu on yıllık süre içerisinde kadın milletvekillerinin sayısı diğer dönemlere göre düşük kalmıştır. Nitekim 1950 seçimleri, meclise giren kadın vekil sayısının en düşük olduğu dönem olma özelliğine de sahiptir. Bu dönemde toplam üç kadın meclise girmeyi başarır. 1954 seçimlerinde bu sayı artarak dört kadın (hepsi DP’den) vekile yükselmiştir. DP’nin on yıllık iktidarı süresince en son girdiği seçim olan 1957 seçimlerinde ise toplam sekiz kadın meclise girer. Bunlardan yedi tanesi DP, bir tanesi CHP’dendir.[3]

DP’nin iktidarı kazandığı 1950 seçimlerinde meclise giren toplam üç kadın milletvekili vardır. Bu milletvekillerinin isimlerini zikredecek olursak, ilki İstanbul milletvekili Hatice Nazlı Tlabar, ikincisi bağımsız milletvekili Halide Edip Adıvar; üçüncüsü ise Kars milletvekili Tazer Taşkıran’dır.[4] DP iktidarının ikinci seçimi olan 1954 seçimlerinde ise meclise giren kadın milletvekilleri Aliye Temuçin Coşkun, Nuriye Pınar, Hatice Nazlı Tlabar ve Edibe Sayar’dır.[5] DP iktidarının son seçimi olan 1957 seçimlerinde meclise giren DP’li kadın vekiller  Nuriye Pınar, Hilal Ülman, Piraye Levent, Ayşe Günel, Nazlı Tlabar, Necla Tekinel, Perihan Arıburun; CHP’li  kadın vekil ise Übeyde Elli’dir.[6] Meclise girmeye hak kazanan bu kadınların hepsinin farklı meslek ve unvanları vardır. Neticede bu kadınlar Türk kadınının önünde birer örnek olarak siyasete atılacak kadınların da önlerini açmışlardır.

Burada sizlere 1954 seçimlerinde meclise giren Nuriye Pınar Erdem’in hayatından, siyasete katılımından ve meclis çalışmalarından bahsedeceğim.

NURİYE PINAR ERDEM (1914-2006)

Nuriye Pınar 1914 İstanbul doğumludur. İstanbul Erenköy Lisesi’ni 1932 yılında bitirmiştir. Daha sonra üniversite öğrenimi için Fransa’ya gitmiştir. Burada Bordeaux Üniversitesi Kimya ve Tabii İlimler bölümünden mezun olmuştur.[7] Yurt dışındaki eğitiminin ardından yurda dönen Nuriye Pınar 1937 yılında İstanbul Üniversitesi Jeoloji Enstitüsü’nde asistanlık yapmaya başlar. Marmara Havzasının Sismik Jeoloji ve Meteorolojisi adlı doktora tezini 1940’ta hazırlamıştır.[8] 1944’te doçentlik unvanını almıştır. Daha sonraki süreçte profesörlüğe yükselmiştir, fakat yer olmadığı gerekçe gösterilerek bu kadroya ataması yapılmamıştır. 1953 yılına kadar aynı üniversitede jeoloji doçenti olarak çalışmalarını sürdürmüştür. Burada, Türkiye üzerinde o güne kadar gerçekleşen depremleri araştırarak çalışmalar yayımlamıştır. Ayrıca Nuriye Pınar, 1951-1954 yılları arasında Brüksel, Cezayir, Stuttgart ve Roma’da yapılan uluslararası jeoloji kongrelerine katılarak Paris’te çalışmalar yürütmüştür.[9] 1954 yılından 1959 yılına kadar birçok önemli uluslararası konferansa ve komisyona katılmıştır. 1956 yılında Berkeley’de düzenlenen Dünya Deprem Mühendisleri Konferansı’na Türkiye’den katılan tek kişidir. Yine bu yıl içerisinde ABD’nin Dışişleri Bakanlığı’nın davetlisi olarak “Dünya’daki tek kadın deprem uzmanı jeolog” olarak Amerikan Senatosu’na sunulmuş ve ayakta coşkuyla alkışlanmıştır.[10] 1959 yılında Avrupa Sismoloji Komisyonu’na katılmış, ayrıca 1960 yılında Japonya’da toplanan II. Dünya Deprem Mühendisliği Konferansı’nda bildiri sunmuştur. 1960 darbesinden sonra tutuklanarak Yassıada’da yargılanmıştır. Kayseri’deki hapishane sürecinde -1962 yılında- XI. dönem Demokrat Parti Bilecik Milletvekili Mehmet Erdem ile evlenmiştir.[11] 1967 yılında çıkartılan Af Kanunu ile akademik hayatına geri dönmüştür. 1967’de Elazığ Teknik Okulu Öğretmenliği, İstanbul Teknik Okulu Jeoloji Öğretmenliği ve Doçentliği, 1970 yılında İstanbul Devlet Mühendislik Mimarlık Akademisi İnşaat Bölümü Doçentliği ve 1982’de Yıldız Teknik Üniversitesi’nde İnşaat Bölümü profesörlüğü yapmış ve 1983 yılında emekli olmuştur.[12]

Türkiye’de ilk kadın jeolog ve deprem uzmanı unvanına sahip Nuriye Pınar, Marmara ve Ege bölgelerinin deprem haritalarını da çıkarmıştır. Ayrıca Pınar Erdem’in uzmanlık alanında birçok eseri mevcuttur. Bunlardan bazıları şunlardır: Türkiye’nin Arazi Tektoniği, Marmara Denizi Havzasının Sismik Jeoloji ve Meteorolojisi, Ege Havzasının Tektoniği. Erdem, Fransızca, İngilizce, Almanca ve İtalyanca bilmektedir.[13] Nuriye Pınar Erdem, 3 Ekim 2006 tarihinde 92 yaşında vefat etmiş ve Bilecik’te defnedilmiştir.

Siyasete Katılımı

Nuriye Pınar, 1953 yılında Yenice depreminden sonra gittiği Çanakkale’de Başbakan Adnan Menderes ile tanışmıştır.[14] Bu esnada başbakana Anadolu’daki deprem tehlikesini de anlatmıştır. Bu tanışmadan sonra Menderes’in de davetiyle milletvekilliğine aday olmuştur.  İlk olarak 10. dönem seçimlerine katılmıştır. Bu seçimlerde toplam 229.799 oy alarak İzmir’den milletvekili seçilmiştir.[15] Nuriye Pınar, 14 Mayıs 1954’te meclise girmiştir. Dışişleri ve Millî Eğitim komisyonlarında çalışmış ve vekil olduğu dönemlerde bilimsel çalışmalarını sürdürmüştür. Vekillik yaptığı sırada uluslararası konferanslara da katılmaya devam etmiştir. Nuriye Pınar, 1957 seçimlerinde İzmir Milletvekili olarak seçilmiştir. Milletvekili olarak Dünya Parlamentolar Birliği’nin Viyana’da düzenlenen toplantısına Türk Grubu Genel Sekreteri olarak katılmıştır.[16]

TBMM’deki Faaliyetleri

Nuriye Pınar Erdem mecliste iki dönem boyunca Demokrat Parti İzmir Milletvekilliği yapmıştır.  10. dönem TBMM’de, Dışişleri ve Millî Eğitim komisyonlarında görev almış, Turizm Genel Müdürlüğü Teşkilatı, Güzel Sanatlar Akademisi statüsünün değiştirilmesi gibi çeşitli konularda çalışmalar yürütmüştür. Bu dönemde emekli sandığı ve üniversite kanunlarının değiştirilmesine yönelik üç kanun teklifi vermiştir. Pakistan Parlamento heyetinin Türkiye’ye yapmış olduğu ziyaret ile ilgili bir takrir sunmuştur.[17]

Pınar 11. dönemde de üç konuda kanun teklifinde bulunmuştur. Bunlar, Karayolları Genel Müdürlüğü, Sosyal Hizmetler Enstitüsü kurulması, İmar ve İskân Bakanlığı’nın kuruluş ve görevleri hakkındadır.[18] Bu konuşmasında encümen sözcüsünden takririne verilen cevabın kendisini tatmin ettiğini belirterek söze şöyle devam etmiştir: “Zelzele bakımından şehirlerimizde yıkılan binaların süratle geri yapılması için, mesleğim bakımından mütehassıs bir arkadaşınız olarak, yapımın gecikmesinden üzüntü duyuyorum, Fethiye’de yıkılan binaların yapılması için halen bir arkadaşımız bulunmaktadır, böyle zelzeleye maruz şehirlerimize derhal mesul bir arkadaşın gönderilmesi ve oradaki vatandaşlarımızın sıkıntıdan kurtarılması lazımdır. Takririm de esasen bu gayeye matuf idi. Maksat hasıl olmuştur, takririmi geri istiyorum.”[19] Ayrıca bu dönemde emekli sandığı ve üniversiteler kanunu konularıyla ilgili önerilerde bulunmuştur.[20]

Son olarak, Nuriye Pınar Erdem iyi bir bilim emekçisi ve siyasetçi olarak kendisinden sonraki kadınlara da öncülük etmiştir. Ayrıca yayımlamış olduğu eserlerle bilime ışık olmuştur.

Kaynaklar

ÇOLAK, Filiz, “Demokrat Parti Dönemi’nde TBMM’deki Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Faaliyetleri (1950-1960)”, Tarih Okulu Dergisi, Aralık 2017, Yıl:10, Sayı: 32, ss.115-158.

GÜVELOĞLU, Gülşah Kurt, Demokrat Partinin Kadın Milletvekilleri (TBMM’deki Faaliyetleri ve Yassıada’daki Savunmaları), Kriter Yayınları, İstanbul 2018.

Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, İlkler: Mesleklerinde Öncü Kadınlar, No:21, İstanbul 2004.

OKAY, Nilgün, “Türkiye’nin İlk Kadın Jeolog ve Deprem Uzmanı”, Mavi Gezegen, Sayı:23, Yıl:2017, ss.5-15.

ONUR, Elif, 1950’lerde Türkiye’de Kadının Sosyal Statüsü, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilecik 2019.

PINAR ERDEM, Nuriye, Yerbilimlerinde Emeği Geçenler, Yeryuvarı ve İnsan, Şubat 1980, 2, ss.73-76.

ŞAHİN, Cemile, Türk Parlamentosundaki Kadın Milletvekilleri (1935-2007), Atatürk üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2010.

TOPÇU, İlyas, “Demokrat Parti’li Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Faaliyetleri (1950-1960)”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:17, Ocak 2019, ss.143-162.

Resmî Yayınlar

Resmî Gazete, “İntihabı Mebusan Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Kanuna Bir Madde İlâvesine Dair Kanun”, Sayı: 2877, 11 Aralık 1934.

TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem:11, Cilt:4, (5.5.1958).

İnternet Kaynakları

YILMAZ, Özlem, “İlk Kadın Jeolog 92 Yaşında Öldü”, Sabah Gazetesi, (02 Ekim 2006). Erişim Adresi:  https://arsiv.sabah.com.tr/2006/10/02/gun138.html

FOTOĞRAFLAR

İstanbul Üniversitesi Jeoloji Enstitüsü

Kaynak: Nilgün Okay, “Türkiye’nin İlk Kadın Jeolog ve Deprem Uzmanı”, Mavi Gezegen,

Sayı:23, Yıl:2017, s.7.

Kaynak: Prof. Dr. Nuriye Pınar Erdem, Yerbilimlerinde Emeği Geçenler, Yeryuvarı ve İnsan, Şubat 1980, 2, s.73.

Doç. Dr. Nuriye Pınar öğrencilerle arazide (1947)

Kaynak: Nilgün Okay, “Türkiye’nin İlk Kadın Jeolog ve Deprem Uzmanı”, Mavi Gezegen, Sayı:23, Yıl:2017, s. 10.

Yuvarlak İçindekiler Nuriye Pınar Erdem ve Adnan Menderes.

Kaynak: Özlem Yılmaz, “İlk Kadın Jeolog 92 Yaşında Öldü”, Sabah Gazetesi, (02 Ekim 2006). Erişim Adresi:  https://arsiv.sabah.com.tr/2006/10/02/gun138.html

---

[1] Resmî Gazete, “İntihabı Mebusan Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Kanuna Bir Madde İlâvesine Dair Kanun”, Sayı: 2877, 11 Aralık 1934.

[2] Seçilen 18 kadın milletvekillerinin detaylı isimleri için de bkz. Gülşah Kurt Güveloğlu, Demokrat Partinin Kadın Milletvekilleri (TBMM’deki Faaliyetleri ve Yassıada’daki Savunmaları), Kriter Yayınları, İstanbul 2018, s.9.

[3] İlyas Topçu, “Demokrat Parti’li Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Faaliyetleri (1950-1960)”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:17, Ocak 2019, s.146. Ayrıca 1935-1960 yılları arasındaki cinsiyete göre milletvekili sayısı ve oranları için detaylı bilgi hakkında bkz. Milletvekilleri Genel Seçimleri, 1923-2007, TÜİK Matbaası, Ankara 2008.

[4] Güveloğlu, a.g.e., s.11.

[5] A.g.e., s.11-12.

[6] s.11-13.

[7] Topçu, a.g.m., s.152; Güveloğlu, a.g.e., s.16.

[8] Filiz Çolak, “Demokrat Parti Dönemi’nde TBMM’deki Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Faaliyetleri (1950-1960)”, Tarih Okulu Dergisi, Aralık 2017, Yıl:10, Sayı: 32, s. 136; Prof. Dr. Nuriye Pınar Erdem, Yerbilimlerinde Emeği Geçenler, Yeryuvarı ve İnsan, Şubat 1980, 2, s.73.

[9] Çolak, a.g.m., s.136-137; Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, İlkler: Mesleklerinde Öncü Kadınlar, No:21, İstanbul 2004.

[10] Nilgün Okay, “Türkiye’nin İlk Kadın Jeolog ve Deprem Uzmanı”, Mavi Gezegen, Sayı:23, Yıl:2017, s.11.

[11] Güveloğlu, a.g.e., s.16.

[12] Cemile Şahin, Türk Parlamentosundaki Kadın Milletvekilleri (1935-2007), Atatürk üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2010, s.114.

[13] Şahin, a.g.t., s.114; Güveloğlu, a.g.e., s.18; Çolak, a.g.m., s.137.

[14] Topçu, a.g.m., s.153.

[15] Şahin, a.g.t., s.114.

[16] Güveloğlu, a.g.e., s.17; Elif Onur, 1950’lerde Türkiye’de Kadının Sosyal Statüsü, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilecik 2019, s.104.

[17] Şahin, a.g.t., s.117; Güveloğlu, a.g.e., s.42.

[18] Şahin, a.g.t., s.125-126; Güveloğlu, a.g.e., s.43-44.

[19] TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem:11, Cilt:4, (5.5.1958), s.23-24.

[20] Çolak, a.g.m., s.137.