EFEHAN KAYA

GALATASARAY ÜNİVERSİTESİ ULUSLARARASI İLİŞKİLER BÖLÜMÜ’NDE LİSANS ÖĞRENCİSİDİR.

“Bunlar neoliberal jestler, bizi ayakta tutmak için birkaç kırıntı veriyorlar. Ama biz sadece birkaç kırıntı istemiyoruz. Ekmeği istiyoruz, ekmeği istemiyorsak da fırını istiyoruz. Dolayısıyla bu Avrupa bizi çevre karşıtı ya da anti-sosyal önlemlerle yatıştırmaya çalışmaktan vazgeçmelidir. Hayır, sürdürülebilir tarımı geliştirmemiz için bizi desteklemeleri gerekiyor.”[1]

Belçikalı Çiftçi Tijs Boelens

Fransa’dan Romanya’ya Avrupa’nın büyük bölümünde çiftçiler harekete geçtiler. Eylemler, yol kapamalar, ölümler ve kazalar… Bu günlerde Avrupalı çiftçilerden söz ettiğimiz zaman en çok kullandığımız, duyduğumuz kelimeler bunlar. Avrupalı çiftçiler uzun zamandır huzursuzluklarını, yaşam şartlarındaki zorlukları ve isteklerini dile getiriyorlar. Nasıl oldu da II. Dünya Savaşı’nın ardından Avrupa’nın yeniden toparlanmasının, ayağa kalkmasının itici gücü olan, AB’den en çok destek alan insanlar bu hale geldiler? Çok fazla sebebi göz önünde bulundurmakla birlikte bu sebepleri üç çatı altında toplayabiliriz: AB Ortak Tarım Politikası (OTP), AB-MERCOSUR[2] Serbest Ticaret Antlaşması ve Ukrayna tahılları.

İlk olarak OTP ve etkileri ile başlamak daha uygun olacaktır.Avrupa Ekonomik Topluluğu’nu kuran 1957 Roma Antlaşması’nda çiftçileri ve tarım üretimini desteklemek için öngörülen OTP, 1962 yılında yürürlüğe konmuştur. OTP, tüm AB üye ülkeleri için uygulanmakta ve Avrupalı çiftçilere makul bir yaşam standardı sağlamak, iklim değişikliğiyle mücadele etmek ve kaynakların sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasını sağlamak için gelir desteği, piyasa önlemleri ve kırsal gelişim olmak üzere üç temel alanda tarım sektörüne ve çiftçilere destek sunmaktadır (Avrupa Komisyonu 2023). OTP ile AB, günümüzde dünyanın en büyük tarım üreticilerinden biri haline gelmiştir (Ledroit 2024). Pratikte baktığımızda ise gıda güvenliği ve arzının önemine rağmen çiftçilerin gelirleri tarım-dışı sektörlerin gelirlerinden %40 daha azdır. Diğer sektörlere kıyasla tarım sektörü çevre ve iklimden daha çok etkilenmektedir ve tarım sektöründeki arz -özellikle buğday ve süt üretiminde- talebi karşılamakta yetersiz kalmaktadır.

Yürürlüğe konduğu ilk günden bugüne çeşitli dönüşüm ve reformlar geçiren OTP’nin 2023-2027 planlaması 1 Ocak 2023’te yürürlüğe girmiştir. Bu dönemi şekillendiren politikaların başında Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen öncülüğünde hayata geçirilen, Avrupa’da sera gazı emisyonlarının 2050’ye kadar net olarak sıfırlandığı ve AB’yi dünyanın ilk iklim nötr kıtası haline getirmeyi amaçlayan “Avrupa Yeşil Mutabakatı”[3] yer almaktadır. Ayrıca, 2020 yılında hayata geçirilen “Çiftlikten Çatala Stratejisi” ve “2030 Biyoçeşitlilik Stratejisi” ile tarım sektörünü alakadar eden, çiftçilere yeni yükümlülükler yükleyen -ve OTP hibelerinden faydalanmak için bu yükümlülüklerin yerine getirilmesini zorunlu kılan- düzenlemeler getirilmiştir. Her iki stratejinin ortak özelliği getirilen düzenlemeler ile iklim değişikliğinin etkilerini azaltmak, biyoçeşitliliği korumak, çevrenin üzerinde nötr ya da pozitif etki bırakmak olarak özetlenebilir (Avrupa Komisyonu 2023). Dolayısıyla, iklim değişikliği ile mücadele etmek için hayata geçirilen bu düzenlemeler gıda üretimi/güvenliği ile biyoçeşitliliği korumak arasında bir ikilem oluşturmaktadır.

Bu ikilemin bir sonucu olarak tarım sektörü gıda üretimini arttırmaya çalışırken aynı zamanda tarımın çevreye olan etkisini azaltmak zorunda kalmaktadır. Fransa’da çiftçilere motorin için verilen sübvansiyonların kaldırılmasının ardından, motorin daha pahalı hale geldi. Ayrıca, çiftçiler yeraltı sularını kullanmak için yılda ekstra 47 milyon avro ödemek zorunda kalacaklar. Aynı zamanda çiftçiler Fransa’nın AB’den aldığı yaklaşık 9 milyar avroluk hibeye erişim sağlayabilmeleri için haftanın en az bir gününü gerekli evrakları doldurmaya ayırmaları gerektiğini söylüyorlar (Frost 2024). AB Yeşil Mutabakatı’nın kısıtladığı pestisit ve herbisit kullanımı ise çiftçilerin AB dışı ülkeler ile rekabet etmesini zorlaştırmaktadır. Tüm bunların üstüne Fransız çiftçilerinin gelirlerinin ciddi bir oranda düştüğünü göz önünde bulundurduğumuzda (Sémat 2024), çiftçilerin yaşamlarını devam ettirmek ve gelir kaynaklarını korumak için harekete geçmekten başka bir şanslarının kalmadığını söyleyebiliriz. Çiftçilerin üzerindeki bu yükler sadece Fransa ile sınırlı değil. Hollandalı ve Alman çiftçiler de benzer çevreci normlardan şikâyetçidir. Hollanda hükûmeti AB yasalarına uyum sağlamak için çiftçilerin nitrojen kirliliğini azaltmayı hedeflemektedir (Mathiesen, ve diğerleri 2024).  Dünya’nın ikinci büyük tarım ihracatçısı olan ülke, 163 doğal alanda tarımdan kaynaklanan kirletici gaz emisyonunu %50 oranında azaltmak için harekete geçmişti (Sémat 2024). Hollanda’nın azot emisyonunun yarısının tarımsal üretimden kaynaklandığı göz önünde bulundurulduğunda, çitçiler için nasıl bir sınırlamanın söz konusu olduğu daha iyi anlaşılacaktır (Frost 2024). Almanya’da eylemin konusu ise ortalama büyüklükteki şirketlere verilen ve yılda yaklaşık 3 bin avroya varan yakıt sübvansiyonlarının kademeli olarak kaldırılmasıdır. Kısacası, yüksek vergiler ve gittikçe katılaşan düzenlemeler çiftçilerin hayatını kolaylaştırmak -ki OTP yürürlüğe girdiğinde çıkış noktası buydu- yerine daha da zorlaştırmaktadır.

AB-MERCOSUR müzakerelerini ikinci önemli sebep olarak ele alabiliriz. Yaklaşık 20 yılı aşkın süredir AB ile MERCOSUR arasında serbest ticaret antlaşmasına dair müzakereler yürütülmeye devam etmektedir. 2019’da geçici bir antlaşmaya varılabilmiş olsa da Güney Amerika ülkelerinden gelecek tarım ürünlerinin gümrük vergisinden muaf olmasının Avrupalı çiftçiler için doğuracağı sonuçlardan dolayı antlaşma halen sağlanamamıştır (Jones ve Murray 2024). Çiftçilerin bugünkü eylem sebepleri de bu gerekçe ile paralellik göstermektedir. Arjantin ve Brezilya’dan daha fazla sığır etinin ithal edilmesi gündeme geldiğinde çiftçiler rekabet etmenin imkânsız olacağını söylemişlerdir (Frost 2024). Gerçekten de AB’de tarım ilaçları kullanımına gelen ek kısıtlamalar, sübvansiyon ve hibelerin azaltılması/şarta bağlanması gibi düzenlemeler Avrupalı çiftçilerin maliyetini arttırırken çevresel kısıtlamaların çiftçiler için bu kadar katı olmadığı Güney Amerika’dan gelecek tarım ürünleri ile Avrupalı çiftçilerin rekabet etme şansı olmamaktadır.

Ukrayna tahılları meselesi ise üçüncü temel sebebimizi oluşturmaktadır. Rusya-Ukrayna savaşının patlak vermesinin ardından AB, Ukrayna ekonomisine destek olmak amacıyla, Ukrayna’dan gelecek tavuk ve tahıl ithalatına gümrük vergisi muafiyeti getirdi (Malingre 2024). Polonya, Romanya, Bulgaristan gibi üye ülkeler Avrupa Komisyonu’ndan çıkan bu kararın ardından Ukrayna’dan gelecek ürünlere karşı sınırlamalar ve limitler getirdi. Getirilen bu sınırlamalar her ne kadar AB tarafından tek taraflı ve hukuksuz olmakla suçlansa da bu ülkeler koydukları sınırlamaları kaldırmaya pek fazla yanaşmadılar. Polonya’da çiftçilerin şiddetli eylemlerinin ardından geçen yıl nisan ayında Polonya Tarım Bakanı istifa etmek zorunda kaldı (Frost 2024). Ukrayna’dan gelen vergisiz tahıl ile mücadele edemeyen çiftçiler ise geçtiğimiz aylarda Romanya ve Bulgaristan’da sınır kapılarını kamyon ve traktörler ile kapattı.

Tüm bu gerekçeler ile harekete geçen ve sokakları dolduran Avrupalı çiftçiler, çeşitli kazanımlar almayı başardılar. Fransa’da halkın büyük bir çoğunluğu tarafından desteklenen çiftçiler (Rioux, Crise des agriculteurs : pourquoi il ne faut pas oublier les raisons de la colère 2024), Fransız hükûmetinin? yeraltı suyu pompalama ve pestisit püskürtme izin ücretlerinde yaptığı artışı, sübvansiyonların askıya alınmasından kaynaklanan dizel fiyat artışını ve yabani otları temizlemek için kullanılan glifosata getirilen yasağı askıya aldırtmayı başardılar (Frost 2024). Ayrıca hükûmet, Fransız çiftçilerini yatıştırmak için 62 yeni taahhüt verdi (Euronews 2024). Ulusal Çiftçi Sendikaları Federasyonu (FNSEA) ve Genç Çiftçiler (JA) tarafından da belirlenen 5 öncelik (hayvancılık, su ve pestisit sorunu, rekabet gücü, kamu yardımları, emeklilik) hükûmete iletildi (Rioux, Colère des agriculteurs et menace de blocages : pourquoi ça coince encore 2024).

Eylemlerin neredeyse tüm Avrupa’ya yayılmasının ardından Avrupa Komisyonu da harekete geçti. Komisyon üye devletlere belirli mahsullerin, toprak türlerinin ve tarım sistemlerinin ilgili düzenlemelerden, alan açısından sınırlı olmak ve yalnızca belirli sorunları çözmede kullanılmak şartıyla muaf tutulabileceğini, ayrıca beklenmedik hava koşullarında geçici muafiyetlerin getirilebileceğini iletti (Euronews, 2024). Kısacası, çiftçilerin olası -ve devam eden- eylemlerine karşı üye devletlere duruma özel bir hareket alanı sağlanmış oldu. Ayrıca, tarım-gıda zincirindeki üretim maliyetlerini gözlemleyecek bir gözlem evi kurulması planlandı. Sübvansiyondan faydalanmak isteyen çiftçilere getirilen zorunluluklarda da geri adım atıldı. Komisyon toprak işlemeyi en aza indirme -nadasa bırakma-, mevsimler arasında örtü bitkileri yetiştirme, aynı bölgede farklı ürünle yetiştirme, tarım arazilerinin en az yüzde 4’ünü biyoçeşitlilik için ayırma gibi zorunlulukları geri çekti (Brzeziński 2024). Bununla beraber Komisyon, çiftçilerin düşük gelirini iyileştirmek için yapılması gereken daha çok şey olduğunu da belirtti. OTP yardımlarının yüzde 65’inin küçük çiftçilere gittiği göz önüne alındığında, Avrupalı küçük çiftçilerin gerçekten de zor koşullar altında tarım üretimi yaptığı daha iyi anlaşılacaktır. Çevreci STK’ler ve milletvekilleri ise verilen bu tavizlerden – yerel halkın sağlığının ve çevrenin korunmadığını söyleyerek – rahatsızlıklarını dile getiriyorlar (Euronews, 2024). Aynı zamanda, çevreci düzenlemelerin azlığı kadar, AB bütçesinin üçte birinin kullanıldığını ve bu sebeple vergi mükelleflerinin parasının kilitlendiğini söyleyerek OTP’yi hedef alıyorlar.

İklim değişikliği, küresel ısınma gibi sorunlar ve buna bağlı olarak getirilen düzenlemeler AB gündemini uzun süre daha meşgul edecek gibi gözükmektedir. AB vatandaşlarının karşılaştığı en önemli zorluklar arasında iklim değişikliği ikinci sırada yer almaktadır (Mathiesen, ve diğerleri 2024), fakat zirvede hayat pahalılığın olduğunu da akıldan çıkarmamak gerekir. Getirilen tüm bu düzenlemeler hem çiftçiler hem de vatandaşlar için maliyetleri arttırmaya devam etmektedir. Bunun sonucu olarak da çiftçilerin eylemleri halkta destek bulabilmiştir. Sonuç olarak baktığımızda, iklim değişikliğinin önüne geçmek için getirilen çevreci düzenlemelerde yükün çiftçilere yüklenmesi büyük bir ikilem yaratmaktadır. Buradan çiftçilerin çevre karşıtı olduğu sonucunu çıkartmak da bir o kadar yanlış olacaktır. Çiftçilerin talebi “adil” ve “hakkaniyetli” bir düzenlemedir. Eğer karbon gazı ya da zararlı gaz emisyonları hakkında bir düzenleme getirilecekse, bu zorunluluklar ilk başta üretimden dolayı emisyona sebebiyet veren orta/alt kesimde yer alan üretici sınıflara değil, lüks yaşam için emisyona sebep olan sınıflara/şahsiyetlere getirilmelidir.  Çiftçiler yaptıkları eylemler ile hükûmetlere ve Brüksel’e şimdilik geri adım attırmayı başarmış, seslerini duyurmuş gibi görünse de nihai sonuç için Avrupa Parlamentosu seçimleri (6-9 Haziran 2024) beklenmelidir. Geri çekilmenin bir seçim tavizi mi yoksa gerçekçi mi olduğu seçimlerin ardından belli olacaktır.

---

[1] Lory, Grégoire. 2024. La colère des agriculteurs européens ne faiblit pas. 26 Şubat. Erişildi: Mart 23, 2024. https://fr.euronews.com/my-europe/2024/02/26/la-colere-des-agriculteurs-europeens-ne-faiblit-pas

[2] Güney Ortak Pazarı.

[3] Daha detaylı bilgi için bkz. https://www.ab.gov.tr/avrupa-yesil-mutabakati_53729.html

KAYNAKLAR

Avrupa Komisyonu. 2023. La politique agricole commune en bref. Erişildi: Mart 23, 2024. https://agriculture.ec.europa.eu/common-agricultural-policy/cap-overview/cap-glance_fr.

Brzeziński, Bartosz. 2024. EU takes the ax to green farming rules. 13 Mart. Erişildi: Mart 23, 2024. https://www.politico.eu/article/eu-takes-the-ax-to-green-farming-rules/.

Euronews. 2024. En Espagne et en France, la colère agricole ne retombe pas. 23 Şubat. Erişildi: Mart 23, 2024. https://fr.euronews.com/my-europe/2024/02/23/en-espagne-et-en-france-la-colere-agricole-ne-retombe-pas.

euronews. 2024. Le projet de la Commission européenne pour calmer la colère des agriculteurs. 16 Mart. Erişildi: Mart 23, 2024. https://fr.euronews.com/2024/03/16/le-projet-de-la-commission-europeenne-pour-calmer-la-colere-des-agriculteurs.

Frost, Rosie. 2024. Pourquoi les agriculteurs européens sont-ils en colère? 25 Ocak. Erişildi: Mart 23, 2024. https://fr.euronews.com/green/2024/01/25/pourquoi-les-agriculteurs-europeens-sont-ils-en-colere.

Jones, Mared Gwyn, ve Shona Murray. 2024. Les négociations commerciales entre l’UE et le Mercosur se poursuivent, selon Bruxelles qui réprimande Emmanuel Macron. 30 Ocak. Erişildi: Mart 23, 2024. https://fr.euronews.com/my-europe/2024/01/30/les-negociations-commerciales-entre-lue-et-le-mercosur-se-poursuivent-selon-bruxelles-qui-.

Ledroit, Valentin. 2024. L’agriculture européenne en 10 chiffres clés. 29 Ocak. Erişildi: Mart 23, 2024. https://www.touteleurope.eu/agriculture-et-peche/l-agriculture-europeenne-en-10-chiffres-cles/.

Malingre, Virginie. 2024. L’UE met en place des restrictions pour les produits agricoles venant d’Ukraine. 20 Mart. Erişildi: Mart 23, 2024. https://www.lemonde.fr/international/article/2024/03/20/la-crise-agricole-fragilise-le-soutien-europeen-a-kiev_6223000_3210.html.

Mathiesen, Karl, Nicolas Camut, Zia Weise, Charlie Cooper, ve Louise Guillot. 2024. Bears, cars and angry farmers fuel green backlash. 22 Şubat. Erişildi: Mart 23, 2024. https://www.politico.eu/article/bears-cars-angry-farmers-fuel-green-deal-backlash-eu-agenda-european-commission-ursula-von-der-leyen/#poland.

Rioux, Philippe. 2024. Colère des agriculteurs et menace de blocages : pourquoi ça coince encore. 21 Mart. Erişildi: Mart 23, 2024. https://www.ladepeche.fr/2024/03/21/dossier-colere-des-agriculteurs-et-menace-de-blocages-pourquoi-ca-coince-encore-11838561.php.

—. 2024. Crise des agriculteurs : pourquoi il ne faut pas oublier les raisons de la colère. 21 Mart. Erişildi: Mart 23, 2024. https://www.ladepeche.fr/2024/03/21/editorial-crise-des-agriculteurs-pourquoi-il-ne-faut-pas-oublier-les-raisons-de-la-colere-11838596.php.

Sémat, Chloé. 2024. Manifestations d’agriculteurs en Europe : les raisons de leur colère. 20 Ocak. Erişildi: Mart 23, 2024. https://www.lexpress.fr/monde/manifestations-dagriculteurs-en-europe-les-raisons-de-leur-colere-UNHSFB7UORCGNNBIGRMNGVYRZA/#:~:text=De%20l’Allemagne%20à%20la,la%20concurrence%20d’autres%20pays.