PINAR KILAVUZ

SORBONNE ÜNİVERSİTESİ’NDE DOKTORA ADAYIDIR.

Fransa 2024 yaz olimpiyatlarının açılışı için düzenlenen görkemli törenle dünya gündeminin tam ortasında yerini aldı. Bundan bir ay önce ise gittikleri erken genel seçimde sol ittifakın mecliste en çok sandalyeyi alması dünyadaki sola bir umut olmuştu. Seçmen hem yedi senedir görevde olan Macron’a hem de dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi Fransa’da da yükselmekte olan radikal sağa tepkisini hem sandıkta hem de sokaklarda gösterdi.

Neler olmuştu?

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, AP seçimlerinde aşırı sağın açık ara farkla birinci olması üzerine parlamentoyu feshettikten sonra erken genel seçim kararı almıştı. Seçimin ilk turunun resmî sonuçlarına göre Ulusal Birlik Partisi (RN) yüzde 29,25, solcuların yeni ittifakı NFP (Nouveau Front Popülaire) yüzde 27,99 ve İktidar Partisi (Ensemble)  yüzde 20,04 oranında oy aldı.^[1] Seçimlerden önce hükûmete tepkili olan halk, Macron’un bu kararı sonucunda sandığa gitme rekoru kırdı ve seçmenin yüzde 66’sı oy kullandı.

İkinci tura giderken: Sol ittifak

Fransa’yı radikal sağın eline teslim etmek istemeyen sol partiler yeni bir ittifak kurmayı tercih ettiler.  La France Insoumise, Sosyalist Parti, Ekoloji Partisi, Fransız Komünist Partisi, Génération.s, Place Publique gibi merkez sol ve sol partiler,  Yeni Halk Cephesi adı altında bir araya geldiler.^[2]

Yeni Halk Cephesi’nin hazırladığı programda öne çıkan maddeler şunlar:

• Asgari ücretin 200 avro zam ile 1600 avro olması
• Gaz fiyatlarına gelmesi planlanan yüzde 12 oranındaki zammın iptal edilmesi
• Emeklilik reformuyla gelen yasa değişikliğinin iptal edilmesi
• Devlet hastanelerinin kurtarılması, sağlık elemanı işe alımında artış yapılması
• 200.000 sosyal konut yapılması
• Putin’e savaşı durdurma çağrısında bulunulması (Yeni Halk Cephesi, Ukrayna halkının “egemenliğini ve özgürlüğünü” ve sınırlarının bütünlüğünü savunmasına yardımcı olmak için Kiev’e “gerekli silahları” teslim ederek askerî desteğe devam etmeyi planlıyor.)
• Le Nouveau Front Populaire (NFP), başarılı olmaları halinde göçmenlik yasasını iptal etmeyi vaat ederek kendini öne çıkarıyor ve “Devlet Tıbbi Yardımı’na erişimi garanti altına almayı” taahhüt ediyor. Fransa’da doğan çocuklar için doğum yerine dayalı vatandaşlık hakkını garanti altına almayı ve Fransız vatandaşlığının elde edilmesini kolaylaştırmayı taahhüt ediyor. Ayrıca, deniz ve karada kurtarma ajansı kurmayı da öneriyorlar.
• NFP ayrıca sığınmacılara çalışma izni verilmesini, “çalışanları, öğrencileri, okula giden çocukların ebeveynlerini düzenlemeyi”, on yıllık oturum kartını başvuru belgesi olarak kurmayı ve son olarak “iklim göçmeni statüsü” oluşturmayı planlıyor.^[3]

Fransa’da sağ nasıl ve neden yükseldi?

Sağın yükselmesi yeni bir durum değil; Marine Le Pen’in partisi, 2014 ve 2019’daki iki seçimde de birinci sırada yer aldı. Kademeli olarak siyasi manzarada ana muhalefet partisi olarak kendini konumlandırdı. Pek çok seçmenin memnuniyetsizliklerini ifade etmek istediklerinde öncelikli olarak oy verdiği parti haline geldi.

Fransa’da aşırı sağ aslında senelerdir yükselişte. Bugünlere adım adım gelindi. 2017 Cumhurbaşkanlığı seçim sonuçlarına baktığımızda Macron’un yüzde 66, Le Pen’in ise yüzde 34 oy aldığını görüyoruz.

Daha sonraki 2022 seçimlerinde ise Macron yüzde 59, Le Pen ise yüzde 41,5 oy aldı. Bu, önceki seçimlere de babasının zamanına göre de çok yüksek bir oran.

Emmanuel Macron şu anda yedi yıldır görevde ve iktidarının yıpranma riski var. Özellikle emeklilik reformu gibi politikaları güçlü bir memnuniyetsizlik yarattı. Dolayısıyla, toplumda şu anki başkana karşı bir protesto olarak ortaya çıkan bir öfke ve hayal kırıklığı var.

Emmanuel Macron, geniş bir kesimin gözünde, elitlerin ve ayrıcalıklı sosyal sınıfların temsilcisi olarak algılanıyor. Buna karşılık, Rassemblement National kendini popüler sınıfların, unutulanların, küreselleşme mağdurlarının savunucusu olarak sunuyor.

Seçmenlerin listesinde yaşam maliyeti krizi, alım güçlerini etkileyen enerji fiyatları artışı, sağlık hizmetlerine erişim sıkıntısı ve Fransızların “güvensizlik” olarak adlandırdıkları suç oranının artması korkusu yer alıyor.

Göç ve Fransız kimliği ile ilgili korkularla mücadele atmosferinde, Rassemblement National’in parlamento lideri Marine Le Pen, partisini daha geleneksel ve Fransız seçmenler için daha kabul edilebilir hale getirmeye çalıştı. Onu, babası Jean-Marie Le Pen ve kurucuları olan diğer Front National üyelerinin antisemit ve aşırı sağ köklerinden uzaklaştırdı ve adını “Rassemblement National” olarak değiştirdi. Ancak, parti hâlâ popülist, Avrupa Birliği karşıtı ve güçlü şekilde göçmen karşıtıdır. Mevcut lideri Jordan Bardella, çifte vatandaşlığa sahip Fransızların stratejik olarak hassas görevlerde bulunmalarını yasaklamak istediğini belirterek onları “yarı vatandaş” olarak nitelendirdi. Ayrıca, göçmenlere verilen sosyal yardımları sınırlamak ve ebeveynleri yurt dışında doğmuş çocuklara otomatik olarak verilen Fransız vatandaşlığı hakkını kaldırmak istiyor. Bununla birlikte, şu anda kamusal alanda başörtüsü yasağı bir öncelik değil. Parti, özellikle Müslüman göçmenlerin Fransız toplumuna entegre olamayacağı korkusunu kullanıyor.

RN, Fransız kimliklerini kaybetme korkusu ve genel yaşam maliyeti krizi üzerinden basit slogan ve fikirlerle başarılı bir kampanya yürüttü. Sosyal medyayı çok etkili bir şekilde kullanarak kendilerini tanıttı ve seçmenlere güvenilir oldukları izlenimini verdi.

Aslında, Marine Le Pen partiyi devraldığından beri, her seçimde sistematik olarak babasından daha iyi sonuçlar elde etti ve bundan önce 2017’deki ikinci tur şoku yaşandı. Bu aslında uzun vadeli bir hareket ve Avrupa genelindeki popülist sağ partiler gibi bir bağlamı yansıtıyor: Küreselleşme ile ilgili korkular. Bu korkuların temelinde milliyetçilik ve içe kapanma refleksleri var. Ancak bunun dışında pek çok geçici unsur da var. Bu, Rassemblement National’e büyük ölçüde hizmet etti; bir ara, sol ve klasik sağ partiler neredeyse tamamen ortadan kayboldu. Şu anda bu durum değişiyor. Ancak, bu parti için bir alan açılmıştı.

Seçmen davranışını etkileyen faktörler

İPSOS’un anketine göre seçmenlerin oy motivasyonlarının başında satın alma gücü (yüzde 59), ardından göç (yüzde 38) ve sağlık sistemi (yüzde 32) geliyor. Sağ partilerin seçmeni için göç politikaları, sol partilerin seçmenleri için ise sağlık politikaları öncelikli.^[4]

Yabancılar ve göçmenler konusu, neredeyse iki yıldır kamuoyu tartışmalarının ve siyasi tartışmaların merkezinde yer alıyor. Özellikle göç yasası üzerine yapılan oylamayla birlikte bu konu daha çok merkezde olmaya başladı.

Anketlerde yer almayan ama seçmen davranışlarını açıklayabilecek küresel faktörlerden bir tanesi, İsrail ve Gazze’nin Fransız siyasetçilerin söylemlerindeki yeri. 7 Ekim 2023’ten beri İsrail-Gazze arasındaki savaşın etkileri Fransa siyasetini ve seçmen davranışını etkiliyor. Sol ittifak “acil ateşkes” çağrısında bulunuyor ve barış için bir dizi önlem sunuyor. NFP, programında Benyamin Netanyahu hükûmetine verilen “suçlu desteği” kesmeyi ve İsrail’e silah sevkiyatına ambargo uygulamayı öneriyor. Hamas’ın “teokratik projesini” reddettiklerini belirten sol partiler, aynı zamanda “İsrail devletiyle birlikte” Filistin devletini “derhal tanımak” istiyorlar. NFP ayrıca, işgal altındaki Filistin topraklarındaki Filistinliler için “uluslararası denetim altında serbest seçimler” yapılmasını talep etmeyi de hedefliyor.

Öte yandan Ulusal Birlik’ten (RN) Marine Le Pen, Hamas’ın 7 Ekim’deki terör saldırılarına “tamamen meşru bir yanıt” olarak İsrail’in askeri operasyonunu destekliyor. [1] Le Pen, “Onların sert davrandığını kabul ediyorum” açıklamasında bulunmuştu. Jordan Bardella ise bugün bir Filistin devletini tanımanın “terörizmi tanımak ve İsrail devletinin yıkımını öngören bir örgüte siyasi meşruiyet kazandırmak” anlamına geleceğini düşünüyor.

Fransa’nın seçim sistemine takılan radikal sağ

Fransa’nın seçim kanununa göre ikinci tura geçebilmek için bir adayın ilk turda birinci veya ikinci sırada yer alması gerekmektedir. Ancak, seçim bölgesindeki kayıtlı seçmen sayısının en az yüzde 12,5’ine eşit oy toplarsa da ikinci tura kalabilir. Katılım ne kadar yüksek olursa, adayların yüzde 12,5 eşiğine ulaşma olasılığı o kadar artar. Son seçimde 300’den fazla seçim bölgesinde üç aday ikinci tura kalma başarısını gösterdi çünkü kayıtlı seçmenlerin yüzde 12,5’ini geçtiler.[2] 

Bu durumda, iktidar partisi ve sol ittifak kendi seçmenlerine aşırı sağa karşı baraj kurma çağrısında bulundu. Başbakan Gabriel Attal, “RN’e bir oy bile yok” diyerek kesin bir tutum sergiledi. Sol partilerin liderleri, Rassemblement National[3]  adaylarının önde olduğu durumlarda üçüncü sıradaki adaylarından çekilmelerini istedi.

Aşırı sağ ile ittifak yapmak istediği için kendi partisinde krize yol açan Cumhuriyetçiler Partisi Başkanı Eric Ciotti ve onun yolunu izleyenler bu seçimlerde RN ile devam ettiler. Resmî bir bildiride, 2022 yasama seçimlerinin aksine, ikinci turda aşırı sağa karşı tavır almayacaklarını “Biz ikinci turda bulunmadığımız yerlerde bir tavsiye vermiyoruz çünkü seçmenlerin kendi tercihlerini özgürce yapabileceğini düşünüyoruz ve Fransızların vicdanlarını özgürce ifade etmelerine izin veriyoruz” diyerek duyurdular.

Nihayetinde Ulusal Birlik’e baraj yapmak için 210 aday üçüncü olarak kaldığı yarıştan çekildi ve bu strateji ikinci turda meyvelerini verdi. Aşırı sağ parti ve müttefikleri, ikinci turda Yeni Halk Cephesi ve cumhurbaşkanlığı koalisyonu Ensemble’ın arkasında kalarak üçüncü oldu. İki tur arasındaki çekilmeler, RN adaylarını olumsuz etkiledi.

30 Haziran akşamı Rassemblement National ve müttefiklerinin tarihî başarısına karşı büyük bir tepki oluştu: İçişleri Bakanlığı’na göre bu grup, verilen oyların yüzde 33,2’sini almıştı. Bir hafta sonra aşırı sağ adaylar, bu çekilmelerden etkilenen 215 seçim bölgesinin 173’ünde mağlup oldu.

Bu çekilmeler en çok iktidar cephesine yaradı. Ulusal Birlik ve müttefiklerinin kazanabileceği seçim bölgelerinde, Yeni Halk Cephesi’nden 125, cumhurbaşkanlığı bloğu ve müttefiklerinden ise 80 aday çekildi. Pazar akşamı cumhurbaşkanlığı kampı, cumhuriyetçi çekilmelerden etkilenen 215 seçim bölgesinden 86’sını kazanırken sol ittifak bu bölgelerin 57’sini kazandı.

Rassemblement National (RN), Fransa’da daha fazla oy almasına rağmen Ulusal Meclis’te (Assemblée nationale) az sayıda milletvekili kazandı çünkü Fransa’da milletvekili seçimleri çoğunluk sistemiyle düzenlenir. Bu sistemde, her seçim bölgesinde en fazla oy alan aday meclise girer ve diğer adayların aldığı oylar dikkate alınmaz. Dolayısıyla, RN ülke genelinde daha fazla oy alsa bile bu oyların seçim bölgeleri üzerinden dağılımı ve diğer partilere kıyasla daha az bölgede çoğunluğu sağlaması nedeniyle az sayıda milletvekili kazanabilir. Bu durum, oy dağılımının bölgesel farklılıkları ve çoğunluk sisteminin sonuçlarıyla ilgilidir.

Özetle, RN 2024 milletvekili seçimlerinin ikinci turunda en fazla oyu almış olsa bile Fransız seçim sistemi ve iki tur arasındaki oy dinamikleri, RN’nin Meclis’te çoğunluğu elde edememesine neden oldu.

Hiçbir ittifak mutlak çoğunluğu elde edemedi!

Bir hafta önce Ulusal Birlik’in ilk turdaki zaferinden sonra bir sürpriz olarak 7 Temmuz Pazar günü yapılan ikinci tur seçimlerinin ardından Yeni Halk Cephesi, Meclis’in en güçlü siyasi gücü oldu. Sol ittifak, İçişleri Bakanlığı tarafından iletilen kesin sonuçlara göre Ulusal Meclis’te 180 sandalye kazandı. İki tur arasındaki kamuoyu yoklamalarında üçüncü olarak gösterilen Ensemble, 163 sandalye ile ikinci sırada yer alarak Ulusal Birlik ve müttefiklerinin önünde yer aldı. Aşırı sağ blok ise 143 sandalye ile üçüncü sırada kaldı.

İktidar bloğu bir önceki seçimlerde de mutlak çoğunluğu elde edememişti. Emeklilik reformunun oylamaya sunulmadan anayasanın 49.3. maddesi uygulanarak yürürlüğe girmesi sonucu halktan büyük tepki toplayan iktidarın işi biraz daha zorlaşmıştı.

Fransa’yı kim yönetecek?

Cumhurbaşkanlığı cephesi, ikinci tur genel seçimlerin ardından çoğunluğunu Yeni Halk Cephesi’ne kaptırdı. Ancak sol koalisyon, mutlak çoğunluğu elde etmek için gereken 289 sandalyeden oldukça uzakta. Bu, son derece belirsiz bir siyasi duruma işaret ediyor. Bu durumda birçok senaryo mümkün.

Yeni Halk Cephesi sandalyenin çoğunluğunu aldığı mecliste kendi içlerinden bir başbakan çıkmasını talep edecektir. Her ne kadar cumhurbaşkanı istediği kişiyi başbakan olarak atama yetkisine sahip olsa da mecliste çoğunluğu elde edenlerden birini başbakan atayarak olası anlaşmazlıkların önüne geçmek isteyecektir.

İkinci ihtimal ise Ulusal Birlik ve Boyun Eğmeyen Fransa harici tüm partilerin olduğu geniş bir koalisyon hükûmeti. Fakat bu durumda anlaşmazlık çıkma ihtimali çok yüksek çünkü cepheler arasında başta emeklilik yaşı, işsizlik yasası ve nükleer enerji gibi konularda ciddi anlaşmazlıklar var. Bir başka ihtimal Cumhuriyetçi cephe ve sol ittifakı olabilir, bu durumda da anlaşmazlıklar devam edecektir.

Bir diğer seçenek ise teknik bir hükûmetin kurulması, yani politikacılardan değil de işin uzmanlarından oluşan bir hükûmet oluşturulması olabilir. Ancak bu durum, ülkenin gelecek bütçesini oluşturma gibi önemli kararların, hangi meşruiyet temelinde ve hangi isimle alınacağına dair demokratik sorunları beraberinde getirir.

Seçimlerden bir hafta sonra Başbakan Gabriel Attal, Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’a istifasını sundu ve Macron bu istifayı kabul etti. Fakat Attal, henüz yeni bir başbakan atanmadığı için 16 Temmuz’dan bugüne gündelik işleri yönetme görevini sürdürüyor.

Emmanuel Macron, 23 Temmuz Salı günü, Paris’te Olimpiyat oyunlarının başlamasına üç gün kala France 2 ve franceinfo’nun konuğu oldu. Mevcut siyasi durumla ilgili, Cumhurbaşkanı özellikle yeni bir Başbakan atamayacağını, “Ağustos ortasına” yani Olimpiyat oyunlarının bitimine kadar bekleyeceğini açıkladı.

Cumhurbaşkanı, ikinci tura kalan adayların aşırı sağa set çekmek için çekilmelerini takdir etti. Siyasi liderlere “önümüzdeki haftalarda birlikte çalışmaları” çağrısında bulundu. Ülkenin karar alacak, bütçe oylayacak bir hükûmete ihtiyacı olduğunun da tekrar altını çizdi.

Olimpiyat oyunları tüm heyecanıyla devam ederken Fransa’da başbakanlık krizi hâlâ çözüme kavuşmuş değil. Ülkenin sporcuları dünya sahnesinde madalya için ter dökerken politik sahnede liderlik boşluğu hissediliyor.

---

[1] https://www.vie-publique.fr/en-bref/294751-legislatives-2024-les-resultats-du-premier-tour

[2] https://www.nouveaufrontpopulaire.fr

[3] https://lafranceinsoumise.fr/2024/06/19/le-programme-du-nouveau-front-populaire/

[4] https://www.ipsos.com/fr-fr/legislatives-2024/comprendre-le-vote-legislatives-2024