Yalın Akçevin

Boğaziçi Üniversitesi Asya Araştırmaları Merkezi yüksek lisans öğrencisidir.

Günümüzde Japonya dendiğinde, bilenlerin rahatlıkla belirteceği, bilmeyenlerinse şaşkınlıkla karşılayacağı bir nokta vardır: Egemen bir devlet Japonya’nın Bakanlar Kurulu’nda da bir Savunma Bakanı görev yapmasına rağmen, resmi olarak tanınan ordusunun olmamasıdır. Bugün Japonya’nın hudutlarının ve egemenliğinin güvenliğinden sorumlu olan kurum, Japonya Öz Savunma Kuvvetleri’dir (JSDF), başında da bir Genelkurmay Başkanı ile envanterinde ortalama bir ordunun ekipman, kuvvet ve hazırlığına sahiptir. Ancak sadece savunma çerçevesinde hareket edebilmektedir. Anayasa’nın getirdiği kısıtlamalar ve bu kısıtlamaların seneler içinde esnetilmesiyle ancak bu noktaya gelinebilmiştir ve gelinen noktanın ötesine geçmek için Japonya’daki bir grup muhafazakâr siyasetçinin en büyük hayalini gerçekleştirerek, Anayasa’yı değiştirmek gerekmektedir. Anayasa değişikliği ise sadece siyasi bir proje değil, aynı zamanda yirmi birinci yüzyılda Japonya’nın hem bölgesel hem de küresel düzlemde ne şekilde ve ne kadar etkili bir aktör olacağını belirleyebilecek kadar kilit bir noktadır.

Tarihte Japonya Anayasası ve Değişim Hareketi

Bugün yürürlükte olan Japonya Anayasası 1946 senesinde, Japonya’daki işgal yönetiminin başındaki General Douglas MacArthur’un emriyle Hükümet Şube’sindeki Amerikalılar tarafından bir hafta içinde yazılmıştı. Bu süreçte çeşitli güncel ve tarihi anayasalar incelenmiş, Meiji Anayasası da gözden geçirilmiş ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde Müttefiklerin Japonya’da demokratik ve barışçıl bir devlet yaratma kararı da göz önünde bulundurulmuştu. Bu sebepledir ki, 1947’den beri değiştirilmeden yürürlükte olan Anayasa’ya yönelik muhalefet özellikle dokuzuncu maddeden başlayarak anayasayı değiştirmeyi hedeflemekte ve taleplerinde ısrarlı bir değişim hareketini teşkil etmektedir. İki paragraf içerisinde üç cümleden oluşan dokuzuncu madde ise Japonya’nın egemenlik hakkı olarak savaştan ve uluslararası sorunların çözümünde tehdit ve güç kullanmaktan feragat ettiğini ve bu doğrultuda bir harp kuvveti bulundurulmayıp, devletin hakkının tanınmayacağını bildirmektedir. Anlaşılacağı üzere bu madde sebebiyle Japonya, Dünya üzerinde başka hiçbir devletin yapmadığı bir şeyi yaparak dışa dönük askeri güçten feragat etmekte ve Anayasa’nın yorumlanmasıyla oluşan alan sayesinde sadece bir savunma kuvveti bulundurabilmektedir.

Dokuzuncu maddenin çevresinde gelişen tartışmaların tarihinde, özellikle iktidardaki Liberal Demokrat Parti (LDP) içinde, iki taraf gözlemlemek mümkündür: Yoşida Okulu ve Revizyonistler. Yoşida Okulu, ismini Başbakan Şigeru Yoşida’dan (iktidarda: 1946-47; 1948-55) alan ve özellikle 1952’de Japonya’nın bağımsızlığının iadesi ve ABD’yle imzalanan savunma anlaşmasıyla oluşan statükoyu koruma yönüne giden ve asgari düzeyde silahlanmaya göz yuman bir yaklaşımdır. Kendisinden sonra gelen başbakanların ise ezici bir çoğunluğu bu “okulun” mensupları olmuşlar ve askeri konuları gündemden uzak tutarak, enerji ve kaynaklarını daha ziyade ekonomik ve sosyal politikalara aktarmayı tercih etmiştirler. Revizyonistler ise Anayasa’nın Japonya’yı güçsüzleştirdiği, egemenliğinin bütünlüğünü bozduğu ve Japonya’yı “anormal” bir ülke yaptığı gibi gerekçelerle değişiklik savunmaktadırlar. Başbakanlar Nobusuke Kişi (ikt. 1957-60), Takeo Fukuda (ikt. 1976-78), Yasuhiro Nakasone (ikt. 1982-87), Juniçiro Koizumi (ikt. 2001-06) ve Şinzo Abe (ikt. 2006-07; 2012-20) bu akımın bir parçası olmuşlar ve güttükleri siyasette de bunu göstermiştirler.

Revizyonist Başbakanlar altında anayasa değişikliği her zaman bir hedef olmuşsa da başarılamamış ve Japonya’nın savunma siyaset ve politikasındaki değişiklikler Anayasa’nın yorumlanmasındaki ya da diplomatik değişikliklerle gerçekleştirilmiştir. Japonya’nın savunma politikasındaki ilk değişiklik Başbakan Kişi’nin aslı 1951’de imzalanmış olan ABD-Japonya Güvenlik Antlaşması’nın 1960 senesinde yenilenmesinde iki ülke arasındaki savunma ilişkisinin eşitlik çizgisine çekilmesiyle olmuştur. Anlaşma çerçevesinde Japonya’nın güvenliği yine ABD’ye bağlı kalmakla beraber, revizyon sayesinde gelecekte Japonya’nın daha aktif bir savunma rolü üstlenebilmesinin de önü açılmıştır. 1980lere gelindiğinde ikinci bir önemli değişiklik Başbakan Nakasone’nin – geleneksel bir bariyer olan – savunma bütçesinin gayrisafi milli hasılanın yüzde birini aşması ve yine kendi döneminde bütçe tavanları uygulandığı halde savunmanın muaf tutulmasıyla başlamıştır. Bu noktadan itibaren Japonya’nın askeri harcamalarının önü açılmış ve 2021’e gelindiğinde NATO’yla eşdeğer olarak gayrisafi yurtiçi hasılanın yüzde ikisinin harcanması konuşulmaktadır. 1990larda, Japonya’nın Körfez Savaşına olan katkısının eleştirmesinin üzerine 1992’de askeri olmayan Birleşmiş Milletler Barış Gücü’ne destek verilmesine izin veren bir yasa geçirilmiş ve JSDF’nin Japonya haricinde ve müttefik ülkelerle birlikte hareket etmesinin önü açılmıştır. Burada açılan yolu takip eden Başbakan Abe ise 2015’te Japonya’nın müttefikleriyle kolektif savunmaya katılmasının önünü açmış, JSDF’nin çatışma harici görev alanını genişletmiş, savunma mekanizmasında reform ile işlevsellik ve müttefiklerle etkileşimi arttırmış ve Japonya’nın askeri ihracat yasağını kaldırmıştır. Başbakan Abe, Japonya’nın güvenlik mekanizması ve sanayisi daha küresel bir nitelik kazandırmış ve Japonya’nın daha aktif bir güvenlik aktörü olmasının önünü açmıştır. Özellikle kolektif savunmanın kabul edilmesi yeni bir yasadan ziyade, Anayasa’nın yorumlamasındaki bir değişiklik ile yapılmış ve anayasal düzenin pratikte yeniden yapılanmasıyla sonuçlanmıştır. Görüleceği üzere, 1951’den günümüze Japonya’nın güttüğü savunma siyaseti sürekli değişim ve gelişim göstermiş; pasifizmden aktivizme doğru hareket etmiştir. Ancak yapılan tüm yasal ve idari değişiklikler meşruiyetlerini mevcut anayasal düzenden almışlar ve uzmanlarca dokuzuncu maddenin uygulanmasının yeni boyutları olarak gösterilmiştir.

Japonya Anayasası’nın Değiştirilmesinde Güncel Durum

Güncel durum ele alındığında, Haziran 2021’de Japonya Ulusal Meclisi’nden geçen referandum yapılması için gereken yasa göze çarpmaktadır. Bu yasanın geçmesiyle anayasa değişikliği için iktidardaki LDP içindeki revizyonistlerin önlerindeki yol kolaylaşmış ve geriye muhalefet ile anlaşıp vatandaşı ikna etmek kalmıştır. Japon basınının son yirmi sene içinde yapmış olduğu çalışmalara bakıldığında, Japon kamuoyunun anayasa değişikliğine bıçak sırtı bir farkla karşı oldukları görülmektedir. Japon ulusal yayın kuruluşu NHK’in 2017’ye ait verilerine bakıldığında ise anayasa değişikliğinin merkezine oturtulmuş olan dokuzuncu maddenin değiştirilmesinin ezici bir çoğunluk tarafından istenmediği ve benzer şekilde ezici bir çoğunluğun anayasa değişikliği için koşulların doğru olmadığını belirttiği görülmektedir. Anlaşılacağı üzere anayasa değişikliğinin vatandaş nezdinde önemli bir konu olmaması ve revizyonistlerin en çok dert edindiği madde ise kamuoyunun desteğini sağlamış olması değişim hareketini zora sokmaktadır. Ekonomik sorunlar ve pandeminin olumsuz etkilerinin tedavi edilmesi gibi konular vatandaş için daha önemli olması ve anayasa değişikliği gibi değeri düşük bir konunun öne atlamasının yaratacağı infial de değişiklik yönünde atılacak adımların yavaşlatılmasına sebep olmaktadır.

Ancak, güncel durumun kamuoyu muhalefeti sebebiyle anayasa değişikliğini bir akım ve süreç olarak zora sokması değişikliğin imkânsız olduğu gibi anlaşılmamalıdır. Anayasa değişikliği gelecekte yapılabileceği gibi, anayasal düzen halihazırda değişmiş ve değişmektedir. 1947’de Anayasa’nın yürürlüğe girmesiyle oluşmuş olan anayasal düzen 1954’te JSDF’nin kurulmasıyla başlayan ve Başbakan Abe’nin Japonya’yı kolektif savunmaya katılabilir hale getiren yorum değişikliği ile devam eden bir süreç içinde sürekli değişime uğramıştır. Gelecekte de revizyonist siyasetçiler anayasa değişikliğini gerçekleştiremeseler bile anayasal düzeni değiştirerek istediklerini pratikte elde etmeye devam edecekler ve anayasa değişikliği önemli bir siyasi çarpışma noktası olmaya devam edecektir. Pasifik okyanusu üzerinde, ABD ve Çin arasında yükselen gerilim, Kuzey Kore sorunu ve Japonya’nın küresel güvenlik rejimi içerisinde aldığı ve alacağı yer gibi konular önem kazandıkça anayasal rejimin yasal olarak da değişmesi önem kazanacaktır.

Kaynaklar

“48% Back Revision of Japan’s Constitution, 12 Points up from Last Year: Mainichi Poll.” Mainichi Daily News, 3 May 2021, mainichi.jp/english/articles/20210503/p2a/00m/0na/002000c.

 “Constitutional Change in Japan.” Council on Foreign Relations, http://www.cfr.org/japan-constitution/.

“Diet Enacts Revision to Japan’s Law on Referendums for Constitutional Reform.” The Japan Times, 11 June 2021, http://www.japantimes.co.jp/news/2021/06/11/national/politics-diplomacy/diet-referendum-law-revision-enacted/.

“Frequently Asked Questions (FAQ) – Secretariat of the International Peace Cooperation Headquarters.” Secretariat of the International Peace Cooperation Headquarters, Cabinet Office, Sept. 2015, http://www.pko.go.jp/pko_e/faq/faq.html.

“Japan Ruling Party Renews Its Push to Revise Pacifist Constitution | the Asahi Shimbun: Breaking News, Japan News and Analysis.” The Asahi Shimbun, 12 May 2021, http://www.asahi.com/ajw/articles/14346719.

“Outline of Japan’s International Peace Cooperation.” Ministry of Foreign Affairs of Japan, 14 May 2015, http://www.mofa.go.jp/fp/ipc/page22e_000683.html.

“Security Legislation Takes Effect.” The Japan Times, 29 Mar. 2016, http://www.japantimes.co.jp/opinion/2016/03/29/editorials/security-legislation-takes-effect/.

“The Constitution of Japan.” Kantei.go.jp, The Prime Minister’s Office, 2019, japan.kantei.go.jp/constitution_and_government_of_japan/constitution_e.html.

Akif Erginay, çevirmen. “Japonya Anayasası / Dünya Anayasaları / Hukuk Ansiklopedisi.” Hukuk Ansiklopedisi, 12 Dec. 2018, hukukbook.com/1japonya-anayasasi/.

Ejima, Akiko. “What Is the True Value of the Constitution of Japan? Japanese People’s Perception of the Constitution.” IACL-IADC Blog, 26 Jan. 2021, blog-iacl-aidc.org/2021-posts/2021/1/21/what-is-the-true-value-of-the-constitution-of-japan-japanese-peoples-perception-of-the-constitution-kzfcf-l8sh2.

Hornung, Jeffrey W., and Kenneth M. McElwain. “Abe’s Victory and Constitutional Revision.” Www.rand.org, 31 Oct. 2017, http://www.rand.org/blog/2017/10/abes-victory-and-constitutional-revision.html.

Liff, Adam P. “Japan’s Security Policy in the “Abe Era”: Radical Transformation or Evolutionary Shift? (May 2018).” Texas National Security Review (2018).

Sieg, Linda. “Former Japanese PM Nakasone Turns 100, Urges Constitutional Revision.” Reuters, 27 May 2018, http://www.reuters.com/article/us-japan-nakasone-idUSKCN1IS03Q.